Een eeuw van verwondering. Kennis in de 16de eeuw.

Museum Plantin-Moretus, Antwerpen (BE)
09 oktober 2020 - 21 februari 2021

Een nieuwe wereld

In 2020 is het vijfhonderd jaar geleden dat Christoffel Plantijn geboren werd. Die andere beroemde Christoffel, Columbus, had dertig jaar eerder de 'Nieuwe Wereld' ontdekt. Die wereld was dan wel nieuw voor de ontdekkingsreizigers maar oud voor de volkeren met rijke culturen die er al eeuwen woonden.

De 'ontdekking van Amerika' is een gebeurtenis die het culturele, wetenschappelijke en filosofische klimaat van de zestiende eeuw tekent. West-Europa kwam in contact met exotische fauna en flora, met ongehoorde talen en onbekende gebruiken. Dat viel in een vruchtbare voedingsbodem want tegelijk werden nieuwe artistieke methodes en technieken uitgeprobeerd. Nieuwe markten en handelsroutes werden ontsloten, nieuwe filosofieën (en wetenschap was toen nog 'natuurfilosofie') kwamen met nieuwe feiten en argumenten, nieuwe literaire genres zagen het daglicht. 

De drukkunst, waarin Plantijn een grote rol ging spelen, werd de drager van de opwinding die ontstond over al die nieuwigheden. Ze waren onderwerp van gesprek en speelden een belangrijke rol in de maatschappelijke beeldvorming in een eeuw waarin de verwondering over het zogenaamde 'nieuwe' mee de toon bepaalde.

Nova reperta

Die opwinding en dito enthousiasme spreekt ook uit de reeks prenten die de Bruggeling Joannes Stradanus in 1590 in Florence maakte, terugblikkend op een eeuw van innovatie. De Nova Reperta was een staalkaart van al die nieuwigheden.

Stradanus geeft in 20 snapshots een zicht op de enorme politieke, sociale, economische en religieuze omwenteling die zich aan het voltrekken was en waarvan de sporen nu nog te zien zijn.

Deze reeks prenten vol allegorieën, mythen en verwijzingen werd gedrukt door Philips Galle in Antwerpen. Dat feit alleen al illustreert hoe de wereld globaliseerde en het verkeer van goederen en informatie internationaliseerde. Daarin bekleedde Antwerpen een centrale plek. Zowat 80% van alle maritieme handel in de Lage Landen liep via Antwerpen. De stad was een kruispunt van nieuwigheden en kennis. Dat vormde de voedingsbodem voor Plantijn die meer dan de helft van de totale productie van wetenschappelijk werk in de zestiende eeuw voor zijn rekening zou nemen.

Innoverende 21ste eeuw

De reeks van twintig platen doet 500 jaar later dienst als lens om naar onze eigen tijd te kijken. Ook aan het begin van de eenentwintigste eeuw is het woord innovatie niet van de lucht. De nieuwe te ontdekken gebieden liggen nu in een breed spectrum. Van het allergrootste (de kosmos) tot het allerkleinste (subatomaire deeltjes van Higgs).

Niet al wat nieuw is blinkt

Niet elke ontwikkeling is heilzaam. Dat besef is niet nieuw. Ook in de zestiende eeuw stootte men op grenzen van de kennis en de technologische mogelijkheden. De onderdrukking en slavernij van toen spelen nog mee in de uitbuiting van ecosystemen en volkeren van nu. De opwarming van de aarde is het ultieme gevolg van de globale expansie die toen begon. Dat stelt innovatie in een ander daglicht. Onze kennis is de laatste honderd jaar exponentieel gegroeid. Net als het besef dat tegelijkertijd het aantal onbeantwoorde vragen mee is toegenomen.

Een hedendaagse nova reperta?

Welke twintig beelden zouden we anno 2020 verzamelen om de vernieuwingen in kennis of techniek, in filosofie of wetenschap, te illustreren? Zodat de mensen van 2520 er in kunnen terugvinden waar wij nu zo verwonderd of enthousiast over zijn?

Curator Geerdt Magiels kiest onder andere voor Vanmechelens Book of Genomes. Hij zegt hierover het volgende;

Nieuwe kennis vertaalt zich anno 2020 ook in nieuwe vormen van kunst. Koen Vanmechelen gebruikt het DNA van de kip als basismateriaal voor een oeuvre over bio-culturele diversiteit en rijkdom. In het Book of Genomes bevat de miljoenen genetisch variaties in zijn hybride kippen. Hier komen ambacht, technologie en conceptuele verbeelding samen.

Tentoonstelling van 9 oktober 2020 t/m 10 januari 2021

curator: Geerdt Magiels

MUSEUM PLANTIN-MORETUS
Vrijdagmarkt 22
2000 Antwerpen

Meer informatie en tickets